آزمایش تراکم استخوان چیست؟

سلامتی استخوان‌ها یکی از جنبه‌های اساسی سلامت عمومی بدن است، اما بسیاری از افراد تا زمانی که دچار شکستگی یا مشکل جدی نشوند، به سلامت استخوان‌هایشان توجه نمی‌کنند. آزمایش تراکم استخوان یک روش تشخیصی مهم است که برای ارزیابی قدرت و سلامت استخوان‌ها استفاده می‌شود. این آزمایش به پزشکان کمک می‌کند تا از خطرات مربوط به استئوپنی (کاهش تراکم استخوان) و استئوپروز (پوکی استخوان) آگاه شوند و اقدامات لازم را برای پیشگیری یا درمان آن‌ها انجام دهند. در این مقاله، به بررسی دقیق آزمایش تراکم استخوان، اهمیت آن، مراحل انجام، نتایج و نحوه تفسیر آن‌ها می‌پردازیم.

آزمایش تراکم استخوان (Bone Density Test) یا دانسیتومتری استخوان (Bone Densitometry)، یک آزمایش غیرتهاجمی و ساده است که با استفاده از اشعه ایکس، میزان تراکم مواد معدنی در استخوان‌ها را اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش اغلب برای تشخیص و ارزیابی استئوپروز و دیگر شرایطی که منجر به تحلیل استخوان‌ها می‌شود، به کار می‌رود.

چرا تراکم استخوان مهم است؟

تراکم مواد معدنی در استخوان‌ها، شاخصی برای سنجش قدرت استخوان‌ها است. استخوان‌هایی که تراکم مواد معدنی بالایی دارند، قوی‌تر و مقاوم‌تر در برابر شکستگی هستند. در مقابل، تراکم پایین مواد معدنی، نشان‌دهنده استخوان‌های ضعیف و شکننده است که ممکن است به راحتی دچار شکستگی شوند.

انواع آزمایش‌های تراکم استخوان

چندین روش مختلف برای اندازه‌گیری تراکم استخوان وجود دارد، اما رایج‌ترین و دقیق‌ترین روش، DEXA یا دانسیتومتری با اشعه ایکس دوگانه (Dual-energy X-ray Absorptiometry) است. این روش به دلیل دقت بالا و دوز پایین اشعه، استاندارد طلایی برای سنجش تراکم استخوان به شمار می‌رود. در ادامه با انواع روش‌های رایج آزمایش تراکم استخوان آشنا می‌شویم:

1. DEXA (دانسیتومتری با اشعه ایکس دوگانه): این روش بیشترین کاربرد را دارد و تراکم مواد معدنی استخوان‌های ستون فقرات، لگن و مچ دست را اندازه‌گیری می‌کند. این استخوان‌ها بیشترین احتمال شکستگی را در افراد مبتلا به استئوپروز دارند.
2. دانسیتومتری محیطی:
   در این روش، تراکم استخوان در نواحی محیطی بدن مانند پاشنه پا، مچ دست یا انگشتان اندازه‌گیری می‌شود. این روش معمولاً به عنوان یک ابزار غربالگری اولیه استفاده می‌شود و برای تشخیص دقیق‌تر باید به آزمایش DEXA مراجعه کرد.
3. اسکن اولتراسوند استخوان:
   این روش از امواج صوتی برای ارزیابی تراکم استخوان استفاده می‌کند. اگرچه این روش بدون اشعه است و سریع انجام می‌شود، اما دقت آن به اندازه DEXA نیست.

چرا به آزمایش تراکم استخوان نیاز داریم؟

آزمایش تراکم استخوان به افراد کمک می‌کند تا از وضعیت سلامت استخوان‌های خود مطلع شوند و در صورت نیاز، اقدامات پیشگیرانه یا درمانی انجام دهند. در ادامه، برخی از دلایل رایج برای انجام این آزمایش آورده شده است:

1. تشخیص استئوپروز: یکی از مهم‌ترین دلایل انجام آزمایش تراکم استخوان، تشخیص استئوپروز است. استئوپروز وضعیتی است که در آن استخوان‌ها ضعیف و شکننده می‌شوند و خطر شکستگی افزایش می‌یابد. این آزمایش می‌تواند به تشخیص زودهنگام و درمان این وضعیت کمک کند.
2. ارزیابی استئوپنی: استئوپنی مرحله قبل از استئوپروز است که در آن تراکم استخوان کمی کمتر از حد طبیعی است. آزمایش تراکم استخوان می‌تواند این کاهش تراکم را نشان دهد و پزشکان را قادر سازد که برای جلوگیری از پیشرفت به استئوپروز اقدامات لازم را انجام دهند.
3. پیگیری اثرات درمان: افرادی که تحت درمان با داروهای خاص یا تغییرات در سبک زندگی برای بهبود تراکم استخوان هستند، می‌توانند از این آزمایش برای پیگیری پیشرفت و ارزیابی کارایی درمان استفاده کنند.
4. تعیین خطر شکستگی: افراد مسن، به ویژه زنان پس از یائسگی، بیشتر در معرض خطر شکستگی‌های استخوان هستند. آزمایش تراکم استخوان به ارزیابی این خطر کمک می‌کند و پزشک می‌تواند بر اساس نتایج، توصیه‌هایی برای کاهش خطر شکستگی ارائه دهد.

چه کسانی باید آزمایش تراکم استخوان انجام دهند؟

برخی افراد بیشتر در معرض خطر کاهش تراکم استخوان و استئوپروز هستند. افرادی که در دسته‌های زیر قرار می‌گیرند، باید به صورت منظم آزمایش تراکم استخوان انجام دهند:

• زنان پس از یائسگی: کاهش سطح استروژن پس از یائسگی می‌تواند منجر به کاهش سریع تراکم استخوانی شود.
• مردان بالای 70 سال: با افزایش سن، تراکم استخوانی به طور طبیعی کاهش می‌یابد و مردان نیز از این قاعده مستثنی نیستند.
• افرادی با سابقه خانوادگی استئوپروز یا شکستگی: افرادی که سابقه خانوادگی پوکی استخوان دارند، باید بیشتر مراقب باشند.
• افرادی که از داروهای استروئیدی یا داروهای ضد تشنج استفاده می‌کنند: برخی داروها می‌توانند به کاهش تراکم استخوان منجر شوند.
• افراد با سبک زندگی غیرفعال: عدم فعالیت بدنی کافی می‌تواند به تحلیل استخوان‌ها منجر شود.

چگونه آزمایش تراکم استخوان انجام می‌شود؟

 

آزمایش تراکم استخوان یک روش ساده، سریع و بدون درد است که معمولاً کمتر از 30 دقیقه طول می‌کشد. در طول آزمایش، بیمار روی یک تخت مخصوص دراز می‌کشد و یک دستگاه اسکنر که اشعه ایکس با دوز پایین تولید می‌کند، از روی بدن او عبور می‌کند. این دستگاه با اندازه‌گیری میزان جذب اشعه توسط استخوان‌ها، تراکم مواد معدنی استخوان را محاسبه می‌کند.

مراحل انجام آزمایش:

1. آماده‌سازی: معمولاً نیازی به آمادگی خاصی نیست، اما بهتر است لباس‌های راحت بپوشید و از پوشیدن لباس‌هایی با دکمه‌های فلزی یا زیپ خودداری کنید.
2. پوزیشن بیمار: در حالت درازکش، استخوان‌های لگن، ستون فقرات یا مچ دست هدف قرار می‌گیرند.
3. اسکن: دستگاه اسکنر اشعه ایکس به آرامی از روی بدن عبور می‌کند و تصاویر از نواحی مشخص شده را ثبت می‌کند.
4. نتیجه: نتایج به صورت عددی و به عنوان یک نمره T گزارش می‌شود که در ادامه به تفسیر آن خواهیم پرداخت.

نتایج آزمایش تراکم استخوان چگونه تفسیر می‌شوند؟

نتایج آزمایش تراکم استخوان با استفاده از نمره T و نمره Z گزارش می‌شود:

1. نمره T (T-score): این نمره نشان می‌دهد که تراکم استخوان شما در مقایسه با افراد جوان سالم از همان جنسیت چگونه است. تفسیر نمره T به این صورت است:
   • نرمال: نمره T بالاتر از -1
   • استئوپنی: نمره T بین -1 تا -2.5
   • استئوپروز: نمره T کمتر از -2.5 این نمره به پزشک کمک می‌کند تا متوجه شود که آیا شما دچار کاهش تراکم استخوان یا پوکی استخوان هستید و میزان خطر شکستگی چقدر است.
2. نمره Z (Z-score): این نمره مقایسه‌ای از تراکم استخوان شما با دیگر افرادی از همان سن و جنسیت است. اگر نمره Z شما بسیار پایین‌تر از میانگین باشد، ممکن است پزشک به دنبال علت‌های دیگری برای کاهش تراکم استخوان بگردد.

برای آشنایی با تفاوت استئوپنی و استئوپروز کلیک کنید

مزایا و محدودیت‌های آزمایش تراکم استخوان

مزایا:

• تشخیص زودهنگام: این آزمایش به تشخیص زودهنگام استئوپنی و استئوپروز کمک می‌کند.
• بدون درد و سریع: روش غیرتهاجمی است که در مدت کوتاهی انجام می‌شود.
• ارزیابی خطر شکستگی: با تشخیص کاهش تراکم استخوان، می‌توان خطر شکستگی‌ها را پیش‌بینی کرد و اقدامات لازم را برای پیشگیری انجام داد.

محدودیت‌ها:

• هزینه: در برخی کشورها یا مراکز درمانی، هزینه آزمایش تراکم استخوان ممکن است بالا باشد.
• تشخیص محدود: این آزمایش تنها میزان تراکم مواد معدنی استخوان را اندازه‌گیری می‌کند و اطلاعاتی در مورد کیفیت ساختار استخوان ارائه نمی‌دهد.

نتیجه‌گیری

آزمایش تراکم استخوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای تشخیصی برای ارزیابی سلامت استخوان‌ها و پیشگیری از بیماری‌هایی مانند استئوپروز است. انجام منظم این آزمایش برای افرادی که در معرض خطر کاهش تراکم استخوان هستند، می‌تواند به جلوگیری از شکستگی‌ها و بهبود کیفیت زندگی کمک کند. اگر فکر می‌کنید که در معرض خطر پوکی استخوان هستید، با پزشک خود در مورد انجام آزمایش تراکم استخوان مشورت کنید.